با دکتر مرتضی ذره پرورتالی استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاداسلامی کرمان، عضو انجمن جامعه شناسی و انجمن مردم شناسی ایران دارای و نویسنده کتاب «ده فرگشت» در خصوص نحوه تکامل ساختار و جوامع انسانی در طول تاریخ در زمینه نقش مردم شناسی در مدیریت کرونا و عدم رعایت نکات ایمنی در زمان پندمی کرونا از سوی مردم به گفت و گو نشستیم که حاصل آن را در ذیل می خوانید:
در خصوص مردم شناسی توضیح دهید و ضرورت این رشته در استان کرمان در تمامی بخش های توسعه ای استان را عنوان کنید.
سیر تکامل تاریخ بشری و رشد علم، به موازات آنکه پاسخ بسیاری از پرسش های بشر عصر مدرن را فراهم ساخته است همزمان او را با سوالات جدیدی در خصوص منشا و مبدا پیدایش و تحول انسان و جامعه در فراگرد تاریخ روبرو کرده است.علم انسان شناسی و مردم شناسی به مثابه دو روی یک سکه کوشیده اند که به این سوالات پاسخ علمی در خور و شایسته ارائه نمایند شاید بتوان اهم تلاش انسان شناسان و مردم شناسان را در این راستا در قالب دو بیت شعر معروف مولانا خلاصه کرد که فرمود «روزها فکر من این است و همه شب سخنم که چرا غافل از احوال دل خویشتنم زکجا آمده ام آمدنم بهر چه بود به کجا می روم آخر ننمایی وطنم» در این خصوص انسان شناسی مدرن می کوشد به مطالعه فرایندهای زیستی انسان و تحول کالبدشناسی اسکلتی – استخوانی او در فرایند تاریخ تمرکز کنند در حالی که مردم شناسی نوین بر مطالعه فرایندهای فرهنگی- اجتماعی و نمادهای متبلور در آن در قالب تحول کالبد اجتماعی- فرهنگی تمرکز دارد.
از همین رو آندره لوروا گوران انسان شناسی را شناخت انسان بر مثابه ارابه ای در گذر زمان و مردم شناسی را شناخت انسان به مثابه ارابه ای در گذر مکن معرفی می کند. چارلز داروین در کتاب معروف خود« اصل انواع» در سال ۱۸۵۹ میلادی نظریه نحوه تکامل زیستی موجودات را از ساده به پیچیده مبتنی بر اصل تنازع بقا و قانون انتخاب اصلح بر همین اساس بنا نهاده است.
امروزه اغلب نظریه های مطروحه در علم مردم شناسی را در قالب چهار دسته اصلی از مکاتب عمده دسته بندی می نمایند. ا- مکتب تحول ۲- مکتب اشاعه ۳- مکتب ساخت گرایی ۴- مکتب کارکردگرایی. اما در مشرق و بخصوص جوامع اسلامی از جمله ایران اندیشه های متفکرین مسلمان چون ابوریحان بیرونی نقش بارزی در بومی کردن و افزایش غنای محتوایی علم مردم شناسی ایفا کرده است. چنانکه وی را پدر مردم شناسی و دین شناسی نوین می دانند.
کوشش های بیرونی در ثبت دقیق مشاهدات عینی با تکیه بر رویکرد تاریخ نگاری میدانی و به دور از هر گونه قضاوت های شخصی از یک سو و استفاده ی او از مترولوژِی علمی و روش تحقیق مقایسه تطبیقی فرهنگ ها و ادیان از سوی دیگر باعث این نام گذاری شده است. از جمله آثار وی می توان به سفرنامه ها و تحقیق ماللهند اشاره کرد.
تلاش های اخیر در ایران به منظور توسعه رشته های مرتبط با مردم شناسی در قالب آموزش و پژوهش آکادمیک در دهه ۱۳۴۰ و در قالب موسسه مطالعاتی – تحقیقاتی علوم انسانی در دانشگاه تهران صورت گرفته که با حضور مردم شناسان برجسته در سطح جامعه ی ایران از داخل و خارج از کشور سهم عمده ای در گسترش مردم شناسی و ثبت دقیق آداب و رسوم و فولکلور مناطق مختلف جامعه ایران داشت. به عنوان مثال مطالعات خانم آنا لمبتون در خصوص شیوه های کشاورزی و فرهنگ مالکیت در نواحی مختلف ایران نقش بارزی در شناخت عمیق شاخص های فرهنگی – قومی ایرانیان داشت و مبنای تعیین سیاست نیز قرار گرفت.
بنا به گزارش انجمن مردم شناسی ایران در سال ۱۳۹۹ هم اکنون در بیش از ۵۰ دانشگاه در سراسر کشور رشته های مرتبط با مردم شناسی تدریس می شود که هر یک به سهم خود سعی در برجسته کردن ویژگی های فرهنگی- تمدنی و قومی منطقه ی خود را دارد . در استان کرمان علاوه بر ادامه کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان که در مقیاس کلی به پژوهش در فرهنگ مناطق مختلف استان می پردازد رشته های مرتبط با مردم شناسی ادبیات تطبیقی،هنر عامه دست کم در ۵ دانشگاه و موسسه آموزشی «اعم از دولتی، آزاد، موسسات پژوهشی غیرانتفاعی به فعالیت در این زمینه مشغولند بعنوان مثال تنها تولیدات فرهنگی ( اعم از چاپ مقالات و تک نگاری های انجام شده) که مستخرج از رساله های تحصیلی دانشجویی است در رشته مردم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی زرند به بیش از ۳۰۰ مورد بالغ می شود. در فاصله دو دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ سه کنگره بین المللی در استان کرمان با هدف انعکاس آثار فرهنگی- تمدنی مناطق مختلف استان در سطح جهانی صورت گرفته که از این میان می توان به کنگره مردم شناسی میمند- شهربابک، کنگره میراث جهانی جیرفت و کنگره بین المللی بم، مدنیت پایدار اشاره کرد اما علیرغم تلاش های صورت گرفته در راستای معرفی جاذبه های تمدنی فرهنگی استان به جهانیان استان کرمان در رده بندی شاخص جذب جهانگردان خارجی از وضعیت مطلوب و استانداردی برخوردار نیست چرا که در شاخص جذب کمی توریست در ۵ رده نخست کشور قرار نگرفته است با وجود اینکه از نظر قابلیت آثار فرهنگی – تمدنی در فهرست ۵ منطقه برتر کشور قرار دارد.نتیجه اینکه خروجی تلاش های انجام شده کافی نبوده است.در حالی که چنانچه توفیق کافی در راستای معرفی فرهنگ عمیق مناطق مختلف استان به جهانیان صورت می گرفت نتیجه آن در افزایش بازده رشد اقتصادی استان افزایش مبادلات فرهنگی، منطقه و بین المللی، ارتقا سطح روحیه«انسجام ملی» و حتی تاثیرگذاری سیاسی در فرایند ارتباطات جهانی نمود عینی و بارزتری می یافت. هر چند که همین تلاش های صورت گرفته نیز نقش ارزشمندی در معرفی فرهنگ و ادب آداب و رسوم و به طور کلی فولکلور مناطق مختلف استان به هموطنان دیگر و سایر جهانیان ایفا کرده تا آنجا که استان کرمان در هر صورت در فهرست ۱۰ استان برتر در جذب جهانگرد و هزینه کرد توریست قرار گرفته است.در تحقیقات انجام شده در خصوص علل عدم توفیق مطلوب در این عرصه چه در سطح استان و چه در سطح کلان- کشور اغلب به مشکلات زیربنایی و ساختاری اشاره شده است.عدم تامین زیرساخت های فنی رفاهی از یک سو و نحوه نگرش حاکمیت به مقوله تبادل فرهنگی که اغلب با الگوهای دستوری سامانه سیاسی پیوند می خورد از سوی دیگر به عنوان دو فاکتور کلیدی در سکون فرهنگی مورد اشاره و بحث بین متخصصان مردم شناسی و جامعه شناسان فرهنگی قرار می گیرد. در سال های اخیر اضافه شدن مقوله مشکلات ناشی از فراگیری امراض که در قالب پاندمی کرونا تجلی یافته بر عمق بحران نیز افزوده است.
با توجه به شیوع کرونا در دنیا راهکار مردم شناسی برای کنترل کرونا چیست؟ بسیاری از مردم شیوه نامه های بهداشتی را رعایت نمی کنند این دلیلش چیست؟
اصولا پاسخ اینکه چرا بسیاری از مردم شیوه نامه های بهداشتی مقابله با کرونا را رعایت نمی کنند در همان ویژگی های هویتی- قومی و عناصر فرهنگی مردم مناطق مختلف نهفته است که علم مردم شناسی همواره بر آن تاکید داشته است. راه کارهای مردم شناسی برای مواجهه صحیح با مقوله اپیدمی کرونا :رجوع با شناخت صحیح از فرهنگ بومی مردم در مناطق مختلف ایران است. شناسایی افراد ذی نفوذ و الگوهای مرجع و ریش سفیدان جهت ترغیب مردم بومی مناطق مختلف به رعایت شیوه نامه های بهداشتی درمانی است.راهکار افزایش سطح اعتماد عمومی به مصوبات رسمی دولتی و کمک به اجرای صحیح اصول بهداشتی و تشویق به زدن واکسن از سوی گروه های مختلف قومی است.
نظرتان در خصوص کمپین «در خانه بمانیم» برای عبور از بحران کرونا چیست؟
در واقع مردم شناسی نوین می تواند و باید به عنوان پل رابط فرهنگی میان اقوام، اقلیت ها و گروه های قومی «مردم از یک سو» با دولت از دیگرسو عمل نموده و با جذب اطمینان توده ها و ارتقا سطح اعتماد فراگیر به کنترل این بیماری فراگیر یاری رساند. اصولا یکی از دلایل بنیادین عدم توفیق مطلوب در کمپین در خانه بمانیم وجود گسست اعتماد فرهنگی- اجتماعی میان ملت و دولت بود که کمتر از نیمی از جمعیت هدف و گاه تا یک سوم به اجرای آن دستورالعمل وفادار بودند راهکار آن نیز چیزی نیست جز لزوم تقویت سطح اعتماداجتماعی از طریق به میدان اوردن حداکثری ظریفت نخبگان و در اصطلاح: سرمایه های اجتماعی- فرهنگی تا خلا بین ملت و دولت پرشده و زمینه همگرایی و انسجام اجتماعی و سطح مشارکت فعال مردمی برای کنترل این پاندمی به حداکثر مطلوب برسد.
کرونا بر فرهنگ و زندگی فردی و اجتماعی مردم چه تاثیراتی گذاشت؟
با عنایت به تاثیرات همه جانبه ای که پاندمی کرونا در تمام ساختارهای زندگی فردی و اجتماعی مردم گذاشته شده است و علاوه بر کاهش رشد اقتصادی و افزایش فقر در نتیجه کاهش سطح ارتباطات مردمی و خانواده ها با یکدیگر جهت عدم تسری این بیماری فراگیر سطح انزوا افزایش یافته و متعاقب آن انواع اختلالات روانی نظیر اضطراب فراگیر افسردگی و استرس های ناشی از مسائل از دست دادن شغل و…به شدت افزایش یافته اند. ضروری است که متخصصان امور فرهنگی و مردم شناسان با دادن مشورت های لازم به نهادهای مسوول و دولت به طور کلی حاکمیت به عنوان پل رابط اعتمادساز میان ملت و دولت عمل نمایند و از سوی دیگر حاکمیت نیز با گشودن درگاه های تصمیم سازی و اتاق های فکر تصمیم گیری به روی نخبگان عرصه فرهنگ زمینه یک تبادل چندسویه را جهت تمرکززدایی و غلبه بر این بحران فراگیر جامعه مدرن فراهم آورد.
پژوهش‌های مردم‌شناسی چه تاثیری می تواند در جامعه برای حفظ توسعه پایدار، همگرایی و …داشته باشد؟
مردم شناسان می توانند با رجوع میدانی و شناسایی و برقراری ارتباط عمیق با الگوهای مرجع در هر منطقه و زیستگاه فرهنگی اقوام و اقلیت های مختلف با جلب همکاری های داوطلبانه مردم هزینه های اقتصادی- سیاسی- فرهنگی مقابله با این بحران فراگیر را کاهش داده و با تقویت همگرایی و حس انسجام ملی و ارتقا سطح اعتماد عمومی به برون رفت از این تنگنا یاری رسانند.
