شاید با خواندن تیتر فکر کنید که این یک داستان جنایی است ، بله این یک داستان جنایی است از یک قتل دسته جمعی .
جیرفت کنونی شهری است که نیاکان ما یعنی مردم طوایف منطقه انرا بنیان گذاردند .
مردمی که عمدتا در مناطق و حد فاصل سرحد _گرمسیر در حرکت بودند و به پیروی از فصل از گرما در منطقه گرمسیر و به سودای خنکای هوا به سردسیر کوچ میکردند.
انچه که از مردمان قدیم در ذهن همه ما نقش بسته این جمله است که میگوید ” مردم قدیم نان مفت نخوردند ،که حرف مفت بزنند” و از انجا که این جمله از قدیمیان ذکر میشود ” سنگ پخت جیرفت ” نشان می دهد که بخوبی با این منطقه و گرمای هوای این نقطه اشنایی داشته اند و نیک می دانسته اند که جیرفت نقطه ای نیست که بشود در ان تابستان را تب آورد .
ازین رو منوال و روال این بود که زمستان ها در این نقطه سکنی میگزیدند و اخر اردیبهشت به سرحدات سردسیر میرفتند تا اول فصل سرما .
اما با ایجاد دولت و سازوکارهای کشورداری و رونق امور اکتشافی و انکشافی و توسعه طلبانه و پیرو ان ایجاد و سر براوردن شهرها از دل دهات ها ، و دادن امکانات اولیه دولتی همچون مدرسه و ادارات ، جیرفت که تا قبل از ان منطقه ای از بهم پیوستن چند ده بود و مقری برای زیست زمستانه مردمی از همه نقاط عمدتا سردسیر ، تبدیل شد به شهری نو بنیاد که بیش از پیش مردم از همه طرف برای سکنی گزیدن در ان به تکاپو افتادند و بدین ترتیب جیرفت بر مبنای دهات اولیه شروع به گسترش نهاد ، مردمانی که فرزندی برای تحصیل داشتند ، مردمانی که مالی برای فروش داشتند ، مردمانی که بنا به مقتضیات امری اداری داشتند و کسانی که به دکتر و طبیب نیازمند بودند و یا وسیله و ارزاقی برای خرید ، مرکزی برای امور خود داشتند و ازین طریق شهر جیرفت پای در مسیر رونق نهاد ،،،
این توسعه نیازها به شهر جیرفت باعث توسعه روزافزون شهری شد که تا یکی دو دهه قبل دهات هایی با فاصله اندکی بود و پر از باغ و مزرعه و کشت و کار و با شلوغی جیرفت نیاز به مسکن و شروع ساخت و سازها امری عادی و طبیعی شد
اما مردم خوب می دانستند که در شهری که افتاب قائم می تابد و گرمای هوا بیداد میکند نوعی از معماری نیاز است که در نبود وسایل سرمایشی بتواند جوابگوی راحتی انها باشد و بتواند جان در بری جان انها را نیز کند , از همین رو معماری خانه باغ و یا خانه ای در احاطه باغ و درختان بهترین نوع معماری بود که در منطقه ای که در جوار هلیل پر اب و برکت بود میشد به کار گرفت و به همین خاطر معماری اولیه شهر جیرفت پر است از خانه باغ هایی مملو از درختان مرکبات و خرما که گاها حتی نمیذاشتند افتاب به زمین برسد و با وجود جاری بودن جوی و جویبارهای مختلف که کار ابرسانی و تامین باغ ها را بعهده داشتند همچون مویرگ های در یک بدن ، اب خنک را در رگ های شهر جیرفت جاری میکردند .
با وجود جاری بودن چندین جوی بزرگ و هزارها جویبار کوچک و سایه درختان و انبوه سایه سار درختان ، که هم جلوگیری میکرد از رسیدن افتاب به زمین و هم از تبخیر اب ها ، هوای این منطقه خنک می ماند و قابلیت زندگی در ان حفظ میگشت !
اما چگونه جیرفت کشته شد ؟!
با توسعه طرح های توسعه ای که در بالا ذکر کردیم و ایجاد محلات جدید و نیاز به زمین برای ساخت مسکن و افزایش قیمت های زمین های مسکونی و در نبود قانون جامعی که جلوگیری کند از تغییر کاربری زمین های کشاورزی و باغات به مسکن ، روز به روز باغ ها خشکیدند و تبدیل به خانه شدند !
باغ ها و درختان خشک و قطع میشدند تا خیابان ها ایجاد و صاف و سر راست بشوند !
با قطع شدن درختان قطعا جوی های ابرسان و ابرسانی به ان زمین ها هم قطع میشد و افتاب بر سطح بیشتری از زمین لخت می تابید و با از بین رفتن جوی ها رطوبت از بین میرفت و بالطبع خنکا هم از بین میرفت !
اما میخ اصلی را ساخت سد جیرفت بر هلیل خداداده زد !
ان میخ این بود که تا قبل از ایجاد سد ، اب ماحصل از ذوب برف ها در بالا دست اسفندقه و رابر و حتی بافت به پایین یعنی جیرفت میرسید و هلیل با اب زیاد همچون اژدهایی که با نفسش به همه جا جان میبخشید در جنوب استان میپیچید و میغرید و زندگی می افرید ،
اب هلیل از طریق جوی هایی به باغ و مزارع میرسید و همچون سیستم خونرسانی بدن حرارت و گرمای بدن را دفع میکند ، اب هلیل نیز با جاری شدن در رگ های باغات جیرفت گرما را گرفته و خنکی می بخشید و با وجود چنین ابی همه جا پر بود از درخت و علف و سبزی ،
همچون ابی که در پوشالهای کولر ابی میگردد و باعث خنک شدن هوا میشود ، اب هلیل نیز با پخش شدن در جوی های جیرفت و سطح باغات انجا باعث میشد هنگامی که کوچک نسیمی بوزد با برخورد به سطح اب یا زمین های خیس زیر درختان که نور افتاب به انها نمیرسید به باد خنک تبدیل شود و روح بخش شهر جیرفت شود !
اما حال که اب قطع میشد و کم میشد قطعا ان حجم ابی که قبلا بود الان دیگر نیست و از حجم کشت و کارها و اب یاری کاسته میشود و رطوبت زمین و باغات از بین میرود و مانند پوشال خشک کولر ابی میشود که باد گرم از ان عبور میکند !
کم ابی باعث از بین رفتن شادابی شهر شد و از رونق افتادن کشاورزی و باغداری و باغکاری !
و در چند دهه اخیر افزایش جمعیت و تمرکز امکانات در شهر جیرفت و ایجاد سطحی از رفاه باعث شد که جمعیت بیشتری طالب ساکن شدن در این شهر از همه نقاط جنوب استان شد و این با خود افزایش تقاضای زمین مسکونی و مسکن را با خود داشت که دولت را به ان داشت که شهرک هایی را ایجاد کند و مردم را ترغیب کرد تا باغات باقیمانده قدیمی را که حالا دیگر ابی هم نداشتند و نه مسیری برای ابیاری را قطع کنند و زمین ها را تبدیل به مسکونی کنند و بفروشند و همین باعث انفجار در مساحت و جمعیت شهر جیرفت شد و این افزایش جمعیت با خود افزایش وسایل نقلیه موتوری مانند ماشین و موترسیکلت و دیزل ها را همراه داشت و مصرف سوخت و انرژی که خود دلیلی از دلایل گرمای بی حد و اندازه جیرفت است !
از سویی دیگر با تغییر شیوه های قدیمی کشاورزی و روی اوردن به کشاورزی گلخانه ای انهم در این مقیاس زیاد و انهم در منطقه ای مانند جیرفت که فاصله چندانی بین زمین های کشاورزی و شهر وجود ندارد باعث شده است که شهر جیرفت در حبابی از گازهای گلخانه ای گیر کند و خوداین گازهای گلخانه عامل افزایش گرمای هوا هستند کما این که مناطقی که مسیر و دهلیز هوایی جیرفت محسوب میشوند سانت به سانت زیر کشت گلخانه ای هستند و مسیر تنفس این شهر جلگه ای را کمی نسیم و وزش باد با گازهای گلخانه ای پر میکند !
و اما نکته اخر و مهمی که اگر به ان نیاندیشم و جلوگیری نکنیم از ان بزودی نه تنها شهر جیرفت که کل جنوب استان را غیر قابل سکونت میکند و انهم چیزی نیست جز پدیده شوم و ضد زندگی
“تلمبه ها و موتورهای آب”
همه بخوبی میدانند که زمین و جغرافیا بر اساس یک تناسب و بالانس مهم کار میکند و عامل زندگی را بوجود می اورد انهم تناسب بین “بارش و برداشت” و نوع چرخه اب و گردش اب است .
در قدیم باران که می بارید و یا برف ، تبدیل به رود میشد و در کالبد مزارع و باغات و زمین ها میگشت و از مجرای رودها به تالاب ها و دریاچه ها میرخت و دوباره تبخیر و به اسمان میرفت و دوباره این چرخه تکرار میشد !
این تناسب به قدری دقیق بود که سهم برداشت انسانها از اب روی چرخه اکولوژی تاثیر خاصی نمیگذاشت !
اما با روی اوردن انسان به کشاورزی مکانیزاسیون شده ، و ایجاد موتور ها و تلمبه هایی برای برداشت اب و کشاورزی و با افزایش این تلمبه ها سطح اب ها فروکاهش پیدا کرد و اب های سطحی دیگر نه وجود داشتند و نه جوابگوی نیاز انسانها بودند و انسان ها به حفر چاهای عمیق روی اوردند و برداشت از اب های زیر زمینی ، در این چرخه برداشت جیرفت و مردمانش هم از قافله جهانی عقب نماندند که هیچ حتی از بقیه دنیا هم جلو زدند ،
یعنی اندک ابی که در سطح جریان داشت را مردمان این خطه در هر منطقه هکتار به هکتار تلمبه راه انداختند و انرا برداشت کردند و بالانس طبیعت را بهم زدند
که بهمخوردن این بالانس به این معناست که اگر در قدیم ده لیتر باران می بارید هر ده لیتر به جریان می افتاد در رودها و مردم از ان دو لیتر براشت میکردند برای کشاورزی و اشامیدن و احشام ، و هشت لیتر مابقی میرفت تا به برکه و تالاب بریزد و در انجا تبخیر میشد و باز فرو میریخت ، اما حال اگر ده لیتر باران ببارد ۸ لیتر ان در همان منطقه محل بارش برداشت میشود و چیزی برای چرخه طبیعی باقی نماند ! ازین رو هم در محل بارش و هم در بقبه مناطق با بهم خورون چرخه طبیعی خشکسالی بوجود میاید !!
و تمام این مباحث یعنی ، افزایش سطح شهر جیرفت و توسعه مناطق مسکونی با از بین بردن باغات و معماری خانه باغ ها و سد سازی بر هلیل و قطع سیستم ابرسانی و جویبارهای شهر جیرفت و اغییر نوع کشت سنتی به گلخانه که ماحصل ان افزایش تصاعدی گازهای گلخانه ای است و نیز برداشت بی رویه اب بوسیله تلمبه ها و بهم خوردن بالانسربین بارش و برداشت و افزایش گرمای جهانی با دست در دست هم دادن همدیگر و فشار مردم
باعث شده که امروز جیرفت شهری شود که انگار خفه شده است !
شهری که از ساعت ۸صبح تا ۷شب نمیتوان در خیابان و بیرون از خانه بدون قرار گرفتن زیر کولر ماشین رفت و امد کرد !
شهری که اگر یکساعت برق قطع شود تا سطح خفگی مردم پیش میروند !
شهری که هر روز شاهد افزایش امار گرمازدگی و حتی فوت بر اثر گرمازدگی در ان هستیم !
شهری که دیگر نه حتی باغشهر است بلکه بجز عکس های قدیمی و اثاری از باغات و جوی های قدیم دیگر اثری از باغشهری ان نمیبینیم !
شهری که نادانسته بر خلاف علم چند صد ساله نیاکانمان که با در نظر گرفتن گرمای این منطقه و برای زیست در ان نوعی از معماری را بنا نهادند تا بتوان در ان زندگی کرد ، را نابود کردیم !
و امروز ما ماندیم و راه اشتباهی که دهه ها امدیم و حال نه میتوانیم به عقب برگردیم و نه حتی هکتاری از ان باغشهر را دوباره بسازیم و اباد کنیم !
و حتی امروز هم کسی بفکر روش زنده بودن در این شهر نیست و فقط همه با ولع خاصی دنبال توسعه و ساخت و ساخت و ساخت هستیم بی انکه بدانیم انسان با طبیعت مانوس است و باید راهی برای همزیستی با طبیعت بیابیم و با این روش اشتباه دیری نخواهد پایید که تا سه دهه دیگر این شهر قابل زیست نخواهد بود !
