سرطان یکی از بیماری‌های بالقوۀ وحشت‌آور و شایع در قرن حاضر است که افراد بسیاری را مبتلا می‌کند. این بیماری از یک نقطه در بدن آغاز شده و در صورت تشخیص دیرهنگام، می‌تواند تمامی بدن فرد را درگیر نماید.
اگر چه نام این بیماری، همواره وحشت و ترس زیادی را برای بیمار و خانوادۀ وی به همراه دارد، اما خوشبختانه پیشرفت‌هایی که در راستای درمان سرطان در سال‌های اخیر رخ‌داده، نقطۀ امیدی برای غلبه بر این کابوس دهشتناک است. اما آنچه مهم است، داشتن شناخت و آگاهی کافی از این بیماری است و این که با آگاهی از علل رشد آن به دنبال پیشگیری از آن باشیم. نتایج مطالعات مهم پژوهشگران ایرانی که براساس آخرین داده‌های ملی ثبت سرطان مبتنی بر کل جمعیت کشور (با پوشش صد در صدی) صورت‌گرفته، افزایش ۴۳ درصدی موارد جدید ابتلا به سرطان در سال (۲۰۲۵ /۱۴۰۴) در مقایسه با دهۀ پیش از آن را پیش‌بینی کرده است.
بر همین اساس پیش‌بینی می‌شود تعداد موارد جدید ابتلا به سرطان در ایران از ۱۱۲ هزار مورد ثبت‌شده، بدون محاسبۀ سرطان پوست در سال ۹۵ به ۱۶۰ هزار مورد پیش‌بینی شده در سال ۱۴۰۴ افزایش یابد که این میزان، رشد ۴۳ درصدی را نشان می‌دهد.
به گفتۀ رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران، حدود ۲۹ درصد افزایش سرطان‌ها در ایران طی سال (۱۴۰۴ /۲۰۲۵) مربوط به تغییرات در ساختار جمعیتی ایران (رشد جمعیت و پیری جمعیت) و ۱۴ درصد نیز با سایر عوامل از جمله: «توسعه و تشدید عوامل خطر بروز سرطان‌ها» مرتبط است. لذا در این نوشتار برآنیم تا نقش کمرنگ مداخلات روانشناختی به عنوان حلقۀ مفقودۀ درمان سرطان را بررسی کنیم:
سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۹ در توصیه‌ای به پزشکان در رابطه با اصول مشاوره با بیمار عنوان می‌کند که از به کار بردن کلمات با بار وحشت‌زا نظیر: تومور، بدخیمی و… خودداری نمایند. وقتی برای فردی بیماری مزمن تشخیص داده می‌شود ممکن است به سرعت نگرانی‌ها و ترس‌های بسیار واقع گرایانه‌ای در ذهن او ایجاد گردد؛ مثلاً آیا حیات من به خطر افتاده؟ آیا من توانایی تحمل این درد را دارم؟ یا چه کسی حاضر می‌شود از من مراقبت کند؟ در نتیجۀ این تفکرات، اضطراب و افسردگی شایع‌ترین واکنش‌های روانشناختی هستند که در بیماران سرطانی دیده می‌شوند و حتی درمان‌های در حال انجام هم برای فرد اضطراب‌زا هستند. شایان ذکر است که افسردگی و اضطراب و سرطان با هم رابطۀ مستقیم داشته و هر کدام روی پیشرفت دیگری تأثیر می‌گذارند؛ به این ترتیب که سرطان باعث به وجود‌آمدن افسردگی و اضطراب شده و افسردگی و اضطراب نیز باعث پیشرفت سرطان می‌شوند. لذا مداخلات روانشناختی می‌تواند برای مطرح‌نمودن چنین نگرانی‌هایی مورد استفاده قرار بگیرد و قطعاً این رویکرد باعث ارتقاء کیفیت زندگی و سازگاری افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن می‌شود.
از طرفی مبتلا‌شدن به این بیماری تأثیرات عمیقی را روی خانواده، سلامت روانی فرد و به طور کلی زندگی او می‌گذارد، لذا با توجه به تأثیرات مخربی که مشکلات روحی بر سلامتی و روند درمان بیمار می‌گذارد، بهبود مشکلات روحی فرد بیمار به اندازۀ درمان سرطان مهم است.
از دیگر سو تحمل درد در بیماران سرطانی اثر شدیدی روی کیفیت زندگی بیمار و جنبه‌های جسمانی و روانی زندگی دارد. بر همین اساس مشکلات روانشناختی در بیماران سرطانی بسیار شایع است؛ افسردگی، اضطراب، اختلال فشار روانی پس از سانحه و حالات عصبی روانشناختی شایع‌ترین مشکلات همراه با سرطان هستند. همچنین عوامل جسمی نظیر: اثرات مستقیم درمان‌های شیمی‌درمانی، پرتو درمانی و داروهایی مانند استروئیدها وضعیت بیمار را تشدید می‌کند و در این میان ناامیدی در بیماران دچار سرطان پدیده‌ای شوم و بارز می‌شود.
لذا براساس مباحث مطروحه در روانشناسی سلامت، نقش روانشناس در بیماری سرطان در دو سطح بررسی می‌گردد: اول در بخش پیشگیری که آموزش‌ها و مداخلات روانشناسی در سبک زندگی خطرساز نظیر: الکلیسم، اعتیاد، چاقی، بی‌اعتنایی به مراقبت‌های سلامتی، غربالگری و سبک شخصیتی خطرپذیر و بی‌احتیاط را مدنظر دارد و در سطح بعدی پس از ابتلای فرد با ایجاد حمایت‌های درمانی نظیر: مهار استرس و درد با روش‌هایی همانند: آرام‌سازی عضلانی، خواب مصنوعی، معنا درمانی، پسخوراند زیستی، حساسیت‌زدایی منظم، بینش درمانی و… به روند درمان کمک می‌کند. در نتیجه مطلوب است که در هر زمینه‌ای از بیماری یا مشکلات دیگر اگر فرد دچار مشکلات روانی شد به روانشناس مراجعه کند تا بتوانند در زمینۀ مورد نظر به بیمار کمک کنند و راه‌های درمان را برای وی هموار نمایند، زیرا مشکلات روحی باعث به وجود آمدن عوارض جدیدتر می‌شود و بیماری را حادتر می‌کند. قابل ذکر است اگر چه سرطان دارای اسم وحشتناکی بوده و بسیاری از بیماران را می‌ترساند، اما امروزه روش‌های زیادی همچون موسیقی و امور روانشناسی توانسته‌اند در بهبود این بیماری تأثیرات مثبتی داشته باشند. بیماری سرطان دارای استرس و تنش‌های عصبی و روانی زیادی بوده و تا زمانی که برطرف نشوند، می‌توانند استقامت و قدرت بیمار را برای مبارزه با سرطان کاهش دهند. لذا استفاده از روانشناس خبره در این زمینه می‌تواند بسیاری از واکنش‌های عصبی بیماران را کاهش‌داده و مانع پیشرفت بیماری شود.
