فرهنگ عاشورا گنجینه‌ای غنی از ارزش‌ها و مفاهیمی است که می‌تواند در زندگی فردی و اجتماعی ما تأثیرگذار باشد.
با مطالعه و ترویج این فرهنگ، می‌توانیم جامعه‌ای بهتر و انسانی‌تر داشته باشیم. اما پیش از آنکه به بحث پیرامون فرهنگ عاشورا بپردازیم، باید این نکته را روشن نماییم که مقوله فرهنگ به طور عام چه کارکردی دارد؟
مهم‌ترین کارکرد فرهنگ، شکل‌دهی به هویت فردی و جمعی، ایجاد انسجام اجتماعی، انتقال دانش و تجربیات از نسلی به نسل دیگر و تنظیم و هدایت رفتارهای اجتماعی است.
علاوه بر این، فرهنگ به‌عنوان یک چهارچوب، ارزش‌ها، باورها و هنجارهایی را ارائه می‌دهد که به افراد کمک می‌کنند تا در جامعه زندگی کنند و با دیگران تعامل داشته باشند.
اما سوال دوم اینجاست که این فرهنگ در جوامع مختلف از کجا نشأت می‌گیرد؟ اومبرتو اکو می‌گوید: «جامعه انسانی منش می‌خواهد و متن، ما به همان اندازه که روی زمین ایستاده‌ایم بر سندها و متن‌های بزرگ تکیه زده‌ایم».
به تعبیر او حتی متن‌هایی که نخوانده‌ایم در زندگی ما اثر می‌گذارند. وجود متن‌ها فی‌نفسه زندگی ما را می‌سازد، فی‌المثل به قول نعمت‌الله فاضلی: بسیاری شاهنامه، قرآن و نهج‌البلاغه را هم نخوانده‌اند اما این متن‌ها زندگی ما را ساخته و می‌سازند، نفس وجودشان، زمین و زمینه فرهنگی و هویتی است که روی آن ایستاده‌ایم.
لذا به دلیل سیطره متون و فرهنگ شفاهی عاشورا بر زندگی ایرانیان، این فرهنگ بر زندگی مردمان این زیست‌بوم اثرگذار است، اما توجه به فرهنگ و منابع آن بویژه برای جامعه و انسان‌های امروزی اهمیتی مضاعف دارد؛ چرا که جامعه ایرانی در شرایطی است که دچار تزلزل فرهنگی شده است .
این وضعیت اشاره به حالتی دارد که جامعه دچار تردید و سستی شده و استقرار و ثبات خود را در زندگی مردم از دست داده است. به عبارت دیگر، در زمانه‌ای که جهان اجتماعی در حفظ و دفاع از عقاید و ارزش‌هایی که هویت فرهنگی آن را تشکیل می‌دهند، ناتوان شده و به تبع آن تزلزل فرهنگی رخ داده است.
در این مقاله به فرهنگ عاشورایی نه به عنوان مقوله‌ای معنوی و ایدئولوژیک بلکه به عنوان یکی از پایه‌های ساختار فرهنگی جامعه ایرانی می‌پردازیم؛ فرهنگ عاشورایی به مجموعه باورها، ارزش‌ها، آداب و رسوم و رفتارهایی اشاره دارد که از قیام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا الهام گرفته‌اند و در طول زمان با تفسیر و تأویل فراوان، اصول و مفاهیم ارزشمندی را به جامعه تزریق نموده‌اند؛ مفاهیمی همچون ایثار، عدالت‌خواهی، آزادگی، پایداری در برابر ظلم و…، چنان‌که منش آزادگی بسیاری از ایرانیان در طول تاریخ ریشه در فرهنگ عاشورایی دارد و همه می‌دانیم در این تزلزل فرهنگی نیازمند احیای آن هستیم، اما این فرهنگ برای دوام و به‌روز شدن با مقتضیات جامعه، نیازمند پرداخت و توسعه است.
اما در سال‌های اخیر بیش از آنکه برای غنای متون و بهره‌گیری از فرهنگ عاشورایی و تبدیل آن به رفتار عملی تلاش شود، بر سر و صدای مداحان، برند‌سازی هیئت‌ها و رنگ و لعاب نورپردازی‌ها افزوده شده است، به شکلی که المان‌های واقعی عاشورا بیشترین فاصله را از فرهنگ عاشورایی گرفته‌اند.
اما در پایان باید گفت حفظ فرهنگ عاشورا از آن جهت اهمیت دارد که برای جامعه باورمندان به آن، چهارچوب اندیشه و عمل ایجاد نماید، در غیر این صورت اگر کارکرد فرهنگی خود را از دست بدهد و توان آن را نداشته باشد که تأثیر خود را در شکل‌دهی به هویت فردی و جمعی و نیز ایجاد معنا برای زندگی حفظ نماید، یعنی ما در انتقال نسل به نسل اندیشه رفیع امام حسین کوتاهی نموده‌ایم.
